Overslaan en naar de inhoud gaan Government logo | to homepageRijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport MenuIngeklaptMenu unfolted Zoek in Richtlijnen & Draaiboeken Zoeken Trefwoord
COVID-19-vaccinatie van immuungecompromitteerde patiënten Handleiding Bijlage bij de Uitvoeringsrichtlijn COVID-19-vaccinatie 2021 | Versie 13 januari 2021 (versiebeheer zie onderaan pagina)
Totstandkoming In december 2020 werd het eerste COVID-19-vaccin geregistreerd, waarna implementatie van vaccinatie kan volgen. Over de prioritering van groepen voor vaccinatie wordt door de Gezondheidsraad (GR) geadviseerd. De GR heeft geadviseerd te beginnen met oudere personen op basis van de strategie om primair reductie van sterfte en ziekenhuisopname te bereiken, omdat leeftijd de belangrijkste risicofactor is voor een gecompliceerd beloop van COVID-19. Daarnaast zullen zorgmedewerkers in verpleeghuizen worden gevaccineerd om zo mogelijk ook indirecte bescherming te kunnen bieden. Ook ziekenhuispersoneel wordt gevaccineerd.
Verder is er in de loop van de COVID-19-epidemie meer duidelijkheid gekomen over een verhoogd risico op gecompliceerd beloop als gevolg van onderliggende aandoeningen.
Omdat bij sommige groepen van immuungecompromitteerde patiënten sprake is van een duidelijk verhoogd risico op ernstige COVID-19, zullen ook deze personen bij voorrang gevaccineerd worden. Een substantieel deel van hen zal al op basis van leeftijd al worden geprioriteerd voor vaccinatie, personen jonger dan 60 jaar zullen op grond van hun medische indicatie volgen. Ook onder het zorgpersoneel dat gevaccineerd gaat worden, zullen personen zijn die immuungecompromitteerd zijn.
Om voor immuungecompromitteerde patiënten optimale adviezen te formuleren, is er door de LCI-RIVM gevraagd aan de medische beroepsgroepen om gemandateerde professionals af te vaardigen om tot een gezamenlijke handleiding te komen.
Aan dit overlegplatform participeerden behandelaars van de volgende verenigingen:
Nederlandse Internisten Vereniging, deelverenigingen: Nederlandse Vereniging voor Hematologie; M.D. Hazenberg, I. Nijhof Nederlandse Vereniging van hiv-behandelaren; J. Gisolf Nederlandse Vereniging voor Immunologie; V. Dalm, T.W. Kuijpers Nederlandse Vereniging voor Internist-infectiologen; A. Goorhuis, L.G. Visser Vereniging voor Medische Oncologie; R. van Alphen, A. van der Veldt, E.G.E. de Vries Nederlandse Federatie voor Nefrologie; H. van Hamersvelt, J.S. Sanders, O. Teng, J. Wetzels, R. Duivenvoorden Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde; P. Fraaij, N. Wulffraat Nederlandse Vereniging voor Reumatologie; R. Landewé, G.J. Wolbink Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen; A. van Bodegraven, H.H. Fidder Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie: zie namen van de betrokken artsen bij tabel Dermatologische patiënten; Nederlandse Vereniging voor Neurologie; D. van de Beek, J. Killestein Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose; R.E. Jonkers, R. Hoek
Het eerste overleg vond plaats 21 december 2020, op 7 januari 2021 werd de eerste draft gepresenteerd, waarna input van de verschillende behandelaren naar aanleiding van de vergaderingen werd verwerkt.
Na de uiteindelijke afstemming kon deze eerste handleiding worden gedeeld met de Gezondheidsraad en gepubliceerd op 14 januari 2021 op de LCI-website.
Periodieke updates zullen plaatsvinden op basis van nieuwe data over veiligheid en effectiviteit van COVID-19-vaccins bij deze patiëntencategorie, internationale ontwikkelingen op het terrein van optimale vaccinatie strategieën bij deze patiënten, het beschikbaar komen van nieuwe vaccins, en toediening-specifieke afwegingen.
Redactie: Marloes Bongers (Landelijk Coördinatiecentrum Infectieziekten, RIVM), Lieke Sanders (Centrum Infectieziektebestrijding, RIVM), Albert Vollaard (Landelijk Coördinatiecentrum Infectieziekten, RIVM) Met medewerking van: prof. Leo Visser (afdeling infectieziekten LUMC), Bram Goorhuis (afdeling Infectieziekten, Centrum voor Tropische Geneeskunde & Reizigersgeneeskunde, Amsterdam UMC)
Contact: LCI-secretariaat Antonie van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Telefoon: 030-274 7000 E-mail: lci@rivm.nl
Samenvatting Op het moment van opstellen van deze handleiding (januari 2021) is er sprake van een hoge incidentie van COVID-19 met hoog infectierisico ook voor ernstig immuungecompromitteerde patiënten, die een verhoogd risico hebben op een gecompliceerd beloop van COVID-19. Vanwege de programmatische aanpak bij de vaccinatiecampagne worden alle immuungecompromitteerde patiënten opgeroepen voor vaccinatie.
Vanwege het belang van bescherming tegen ziekte en overlijden is prioritering van vaccinatie voor de patiënten belangrijk, ook al is er mogelijk sprake van verminderde effectiviteit van vaccinatie ten gevolge van immuundeficiëntie of immuunsuppressie door de fase van de onderliggende ziekte of behandeling, of door gebruik van immuunsuppressiva. In deze fase van de epidemie wordt geadviseerd om vaccinatie niet uit te stellen tot een moment dat er mogelijk een betere vaccinatierespons verwacht kan worden. Na vaccinatie blijven nog alle standaard preventieve maatregelen om infectie te voorkomen van kracht, omdat data over effectiviteit van vaccinatie bij deze groep ontbreken.
Er zijn meerdere vaccins tegen COVID-19 in ontwikkeling en er zijn nu twee mRNA-vaccins geregistreerd. Deze vaccins lijken op dit moment zeer effectief bij ouderen en zijn naar verwachting veilig bij immuungecompromitteerde patiënten. Het risico van eventuele bijwerkingen van vaccinatie weegt niet op tegen het risico van COVID-19 doormaken. Daarom worden deze mRNA-vaccins geadviseerd. De optie om naast de patiënt ook huishoudcontacten van ernstig immuungecompromitteerde patiënten te vaccineren, wordt nog uitgewerkt. Er zijn nog maar weinig data over de afname van transmissie na vaccinatie beschikbaar.
Deze handleiding zal periodiek worden herzien als andere effectieve vaccins geregistreerd worden en beschikbaar komen, en op basis van nieuw onderzoek over COVID-19-vaccinatie van immuungecompromitteerde patiënten.
Algemene principes Voor algemene informatie voor professionals over COVID-19-vaccinatie: https://www.rivm.nl/COVID-19vaccinatieprofessionals en https://lci.rivm.nl/richtlijnen/covid-19-vaccinatie.
Doelstelling De doelstelling van deze handleiding is om uitvoerende professionals bij de GGD, de huisartspraktijk, in verpleeghuizen en instellingen, en in het ziekenhuis een handvat te bieden bij de uitvoering van hun taak bij vaccinatie van immuungecompromitteerde patiënten tijdens de COVID-19-vaccinatiecampagne in de huidige fase van de pandemie.
Relatief risico op gecompliceerd beloop van verschillende patiëntencategorieën Niet van alle patiënten die immuungecompromitteerd zijn, is bekend of zij een verhoogd risico hebben op een gecompliceerd beloop bij SARS-CoV-2-infectie door de onderliggende aandoening en/of medicatie, of dat dat mede door andere risicofactoren (bijv. leeftijd, obesitas) bepaald wordt. Algemeen mag worden aangenomen dat naarmate iemand meer immuungecompromitteerd is, COVID-19 ernstiger zal verlopen en mogelijk de vaccinatie minder zal beschermen.
Voor de prioritering van COVID-19-vaccinatie is gekozen om te starten met vaccineren bij ouderen boven de 60 jaar (oudste groepen eerst) en daarna medische risicogroepen bij mensen tussen 18 en 60 jaar. Selectie hierbij vindt plaats volgens de brede indicaties die worden gehanteerd voor de jaarlijkse influenzavaccinatie bij de huisarts. Deze keuze is door de Gezondheidsraad geadviseerd vanwege het sterk verhoogde risico op ernstige ziekte en overlijden ten gevolge van COVID-19 met toename van de leeftijd.
Effectiviteit Afhankelijk van de mate van immuunsuppressie van patiënten, zal de effectiviteit van vaccinatie minder goed kunnen zijn. Gezien het hoge risico op infectie tijdens de COVID-19-pandemie in deze periode, en het verhoogde risico op een gecompliceerd beloop van COVID-19 juist bij deze patiënten, wordt ook gedeeltelijke protectie nog belangrijk geacht. Daarbij komt dat de COVID-19-vaccins naar verwachting veilig zijn. Dit leidt tot een gunstige benefit-risk-afweging.
Gezien de verwachte gereduceerde effectiviteit, blijven voor alle immuungecompromitteerde patiënten nog dezelfde maatregelen op het terrein van social distancing, hygiëne en testen bij klachten, onveranderd van kracht ook na de vaccinaties. Bij verandering in incidentie van COVID-19 of veranderingen op het terrein van (her)vaccinatie of profylaxe, zal worden aangegeven wanneer deze preventiestrategie kan worden aangepast.
Veiligheid De mRNA-vaccins, virusplatform-vaccins en subunit-vaccins bevatten geen levend (verzwakt) virus. Dit betekent dat er geen risico is op een vaccinvirus of platformvirusinfectie bij immuungecompromitteerde patiënten. De reactogeniciteit en bijwerkingen van het Pfizer-BioNTech mRNA-vaccin zijn in het algemeen relatief mild van aard, van korte duur en van voorbijgaande aard. Vaccinatie met mRNA-vaccins is daarmee volgens de Gezondheidsraad naar verwachting veilig, ook bij immuungecompromitteerde patiënten.
Of de mRNA-vaccins resulteren in een verhoogd risico op immuungerelateerde bijwerkingen in specifieke groepen immuungecompromitteerde patiënten is onbekend, omdat dit niet onderzocht is. De bijsluitertekst van de mRNA-vaccins meldt daarom dat veiligheid bij deze patiënten niet gegarandeerd kan worden, hoewel men in theorie verwacht dat de veiligheid goed zal zijn en het risico van vaccinatie niet opweegt tegen het risico van COVID-19 doormaken. Internationale en nationale registratie van het optreden van specifieke bijwerkingen na vaccinatie met mRNA-vaccins zal moeten leiden tot meer gegevens over invloed van vaccinatie op het ziektebeloop bij de verschillende categorieën van immuungecompromitteerde patiënten (veiligheid) en het optreden van COVID-19-infectie ondanks vaccinatie (effectiviteit). Veronderstelde bijwerkingen na vaccinatie moeten worden doorgegeven aan het Lareb in Nederland.
Terwijl eerst de mRNA-vaccins gebruikt zullen worden, zal bij vrijgeven van andere typen vaccins ook het veiligheidsaspect voor immuungecompromitteerden worden besproken in deze handleiding, als deze alternatieve vaccins ook als optie worden gezien voor deze specifieke groep patiënten vanwege waarschijnlijk gelijke of betere effectiviteit. Ook zal in de handleiding worden opgenomen wanneer er bij specifieke groepen van immuungecompromitteerde patiënten reden is om van gebruik van een bepaald type vaccins af te zien.
Vaccin 1. Keuze bij prioritering COVID-19-vaccinatie: Bij de keuze van prioritering van vaccinatie spelen meerdere factoren:
de geformuleerde strategieën van de Gezondheidsraad (GR): verminderen van (ernstige) ziekte en sterfte als gevolg van COVID-19; terugdringen van verspreiding van SARS-CoV-2; voorkomen van maatschappelijke ontwrichting de ernst van de epidemie op het moment, waarbij de noodzaak tot vaccinatie wordt beïnvloed door de wens om zo snel mogelijk (evt. partiële) bescherming te kunnen verkrijgen (risico op infectie); gepubliceerde effectiviteit en veiligheidsdata over een vaccin en de beoordeling per vaccin door de GR (op dit moment nog beperkt tot de mRNA-vaccins); beschikbaarheid: de aanwezigheid van voorraden van het vaccin en mogelijkheid het toe te dienen; prioritering van specifieke medische risicogroepen binnen de totale populatie vanwege een verhoogd risico op gecompliceerd beloop bij die patiëntengroepen (risico op complicaties).
Voor het mRNA BNT162b2-vaccin van BioNTech/Pfizer dat nu geregistreerd is en waarvan effectiviteit en de eerste reactogeniciteits- en veiligheidsdata voorhanden zijn, beoordeelde de GR de benefit-risk-afweging van mRNA-vaccinatie als gunstig bij medische hoogrisicogroepen. Dit omdat hoge effectiviteit ook bij ouderen en in de diverse subgroepen gezien werd, met een goede veiligheid (relatief beperkte bijwerkingen). Data zijn echter alleen beschikbaar binnen de huidige studieduur en alleen voor immuuncompetente personen tussen de 16 en 90 jaar. Samenvattend wordt op basis van de huidige beschikbare gegevens geadviseerd om tijdens deze fase van de epidemie met hoge incidentie hoogrisicopatiënten met ernstige immuunsuppressie te vaccineren met mRNA-vaccins vanwege hun bewezen hoge effectiviteit in immuuncompetente volwassenen en in ouderen, de verwachte goede veiligheid en de beschikbaarheid. Naar verwachting heeft het tweede mRNA-vaccin Moderna een zelfde profiel als het Pfizer/BioNTech-vaccin.
Over de prioritering van specifieke patiëntengroepen binnen de medische hoog-risicogroepen, wordt nog een volgend advies gegeven, evenals over andere vaccins die beschikbaar komen. Hiervoor moeten de data en registratie van deze andere vaccins worden afgewacht. Zodra andere typen COVID-19-vaccins beschikbaar komen, zal ook hierover worden geadviseerd door de GR.
Bij minder hoog risico op gecompliceerd beloop van COVID-19 vanwege een onderliggende aandoening, wordt het standaardproces gevolgd volgens de vaccinatiestrategie van VWS. Dat valt buiten deze handleiding.
Gebruik van één type vaccin: Bij vaccinatie van patiënten heeft het de voorkeur te vaccineren met 1 type vaccin en niet bij de tweede dosis een ander type vaccin of een vaccin van hetzelfde type maar van een andere producent te gebruiken. Geen uitgestelde 2e vaccinatie: bij massavaccinatiecampagnes wordt nu gesuggereerd dat vanwege beperkte voorraden van de nu beschikbare mRNA-vaccins langer uitstel van een tweede dosis een optie is om sneller bevolkingsimmuniteit te bereiken en te starten met zoveel mogelijk mensen met de eerste dosis te vaccineren. De berekeningen hierbij gaan uit van een goede effectiviteit enige weken na 1 dosis, op basis van (nog beperkte) gegevens uit fase 3 onderzoeken van de beide mRNA-vaccins. Echter, bij immuungecompromitteerde patiënten is mogelijk na één dosis van een dergelijke effectiviteit nog geen sprake. Daarom wordt geadviseerd niet af te wijken van de registratietekst bij immuungecompromitteerde patiënten: een tweede dosis is altijd nodig en moet ook niet worden uitgesteld langer dan de 3 weken (Pfizer-BioNTech) of 4 weken (Moderna). Deze termijnen zijn gebruikt in de fase-3-onderzoeken die onderzochten wat het effect was op bescherming tegen (ernstige) ziekte. Dit is ook de vaccinatiestrategie zoals nu geadviseerd door de GR. Geen dubbele dosis of 3e vaccinatie: Veiligheid is beperkt onderzocht van hogere doses mRNA-vaccins dan de huidige vaccins waarbij hogere reactogeniciteit werd waargenomen. Er is gekozen voor de huidige hoeveelheid mRNA in het fase-3-onderzoek vanwege een al hoge effectiviteit met deze dosis. Of en wanneer er nog geboosterd zou moeten worden met een 3e vaccinatie bij immuungecompromitteerden voor het mogelijk bereiken van betere effectiviteit of langduriger bescherming, is onbekend. Ook veiligheid/reactogeniciteit van een derde vaccinatie is onbekend. Daarom wordt geadviseerd geen hogere dosis en evenmin een 3e vaccinatie aan te bieden. Dat kan alleen in onderzoeksverband. Indien er nieuwe data komen, kan het huidige advies mogelijk worden aangepast voor specifieke patiëntengroepen indien er vaccins beschikbaar zijn. 3. Vaccintiming:
Bij een programmatische aanpak is er niet veel vrijheid om zelf keuzes te maken voor een specifiek tijdstip voor vaccinatie tijdens de campagne. De vaccinatie wordt geregeld via de GGD en de huisartspraktijk. Vanwege beperkte voorraden en houdbaarheid van de vaccins zal er vooralsnog weinig mogelijkheid zijn voor een individuele benadering, zoals tijdelijk uitstel van vaccinatie. Gezien de hoge incidentie van COVID-19 op het moment van het opstellen van deze handleiding en het hoge risico op complicaties bij infectie, is het belangrijk dat medische risicogroepen gevaccineerd worden zodra zij worden uitgenodigd en op het voorgestelde moment, ondanks mogelijk beperkte vaccineffectiviteit door immuunsuppressie op het moment van vaccinatie. Tijdelijk uitstel is logistiek nu te complex en zou zelfs het verkrijgen van gedeeltelijke bescherming kunnen vertragen. In deze handleiding wordt verder verhelderd bij specifieke patiëntengroepen bij welke termijnen rond therapie of transplantatie er een betere effectiviteit van het COVID-19-vaccin verwacht mag worden (zie beneden). Echter, zoals boven vermeld: op dit moment dient vaccineren binnen die termijn mogelijk te zijn binnen het programma. Bij een meer individuele benadering, in een andere fase van de epidemie en bij voldoende aantallen vaccins kunnen dergelijke termijnen wel een rol gaan spelen bij de timing van vaccinatie. Dat zal in nieuwe versies van deze Handleiding dan verder worden verhelderd en onderbouwd met bestaande literatuur en met nieuw verkregen data over vaccinatierespons bij immuungecompromitteerde patiënten. 4. Vaccinatieregistratie in het COVID-19-vaccinatie Informatie- en Monitoringsysteem (CIMS): Registratie van vaccinatiestatus is vrijwillig en op basis van informed consent bij de GGD of huisarts. Bij personen met een verwachte beperkte vaccinatierespons ten gevolge van onderliggende aandoeningen of medicatie, is registratie echter van groot belang om hen snel te kunnen oproepen voor eventuele hervaccinatie, mocht dat nodig blijken. Voor het bepalen van de effectiviteit van de vaccinatie en het monitoren van specifieke bijwerkingen van vaccintypes of -batches is registratie ook essentieel. Registratie in CIMS wordt dus sterk aanbevolen. Daarbij wordt overigens niet genoteerd wat de onderliggende aandoening van de patiënt is.
Kinderen In de huidige strategie van VWS wordt een ondergrens van de leeftijd van 18 jaar gehanteerd voor de vaccinatie met mRNA -vaccins. Het nu beschikbare Pfizer-BioNTech mRNA-vaccin is geregistreerd voor gebruik bij personen ouder dan 16 jaar, het Moderna mRNA-vaccin ouder dan 18 jaar. De vaccins kunnen daarom nog niet gebruikt worden voor immuungecompromitteerde kinderen en adolescenten beneden die leeftijd. De Gezondheidsraad zal nog nader adviseren of voor specifieke groepen adolescenten van 16-18 jaar een uitzondering kan worden gemaakt.
Daarnaast lopen er diverse studies naar vaccinatie bij kinderen en er zullen er nog meerdere volgen.
Interactie vaccinatie en medicatie Voor een overzicht van immuunsuppressieve medicatie inclusief doseringen bij chronisch inflammatoire aandoeningen en het effect hiervan op vaccinatie: check https://lci.rivm.nl/richtlijnen/vaccinatie-bij-chronisch-inflammatoire-aandoeningen.
Bij stabiele ziekte en gebruik van immuunsuppressiva is er geen noodzaak medicatie te staken of aan te passen op het moment van vaccinatie. Medicatie mag alleen gestaakt worden in overleg met de behandelaar van patiënt. In veel richtlijnen wordt standaard aanbevolen niet tijdens een actieve fase van een chronisch inflammatoire aandoening, zoals reumatoïde artritis of IBD, te vaccineren. Dit wordt in de huidige fase van de epidemie niet als contra-indicatie gezien. Deze benadering is conform die genoemd bij Vaccin-timing punt a (zie boven). Indien de mogelijkheid bestaat te wachten met starten van immuunsuppressiva, heeft het voorkeur minimaal 2 weken vóór start ervan te vaccineren voor het bereiken van betere effectiviteit. Dan is in elk geval de essentiële eerste dosis zonder immuunsuppressiva toegediend. Bij voorkeur wordt langer gewacht, zodat ook de tweede dosis kan worden gegeven vóór start (4-6 weken), maar dit zal in praktijk vaak niet mogelijk zijn. Bij specifieke immuunsuppressiva (b.v. B-cel-depleterende therapie) kan op basis van bestaande en nieuwe data voor een ander interval gekozen worden. Dat zal dan worden opgenomen in de onderstaande tabellen. Kortdurend gebruik van orale corticosteroïden gedurende minder dan 14 dagen (‘stootkuur’) is in algemeen geen reden om vaccinatie uit te stellen. Chemotherapie bij maligniteiten: in de meeste internationale richtlijnen (o.a. IDSA-richtlijn) wordt door experts geadviseerd in de 2 weken vóór start van chemotherapie en tot 3 maanden na de laatste kuur niet te vaccineren, om daarmee een zo optimaal mogelijke vaccinatierespons te krijgen. De vaccinatierespons binnen of buiten deze termijnen bij de verschillende typen chemotherapie is echter vaak niet goed onderzocht om dit advies voldoende te onderbouwen. Bij cyclische toediening van chemo- of immuunsuppressieve therapie of modulerende medicatie is ook niet goed bekend of vaccinatie bij voorkeur het beste net vóór, in de eerste week van of tussen cycli gegeven kan worden. Daarom is er geen noodzaak rekening te houden met deze termijnen bij de planning voor vaccinatie in deze hoogrisicofase van de vaccinatiecampagne. Alleen bij specifieke chemo/immunotherapie kan tijdelijk uitstel geadviseerd worden vanwege veronderstelde afwezigheid van vaccinatierespons (zie hieronder). Vaccinatie van huishoudcontacten De geregistreerde indicatie van de mRNA COVID-19-vaccins is preventie van ziekte, zoals dat in de fase-3-onderzoeken is vastgesteld. Of vaccinatie tegen COVID-19 asymptomatische infectie of milde infectie voorkomt, zodat transmissie van COVID-19 door uitscheiding van SARS-CoV2 virus beperkt kan worden, is nog onbekend. Daarmee is onbekend of de GR-strategie ‘terugdringen van verspreiding van SARS-CoV-2’ door ringvaccinatie van huishoudcontacten van ernstig immuungecompromitteerde patiënten kan worden bereikt met de mRNA-vaccins. Ringvaccinatie wordt wel geadviseerd voor de huidige influenzavaccinatie voor huishoudcontacten van ernstig immuungecompromitteerde patiënten. Vanwege de huidige schaarste aan COVID-19-vaccins wordt op dit moment geadviseerd eerst de kwetsbare patiënten te vaccineren met hopelijk enige directe bescherming tegen COVID-19. Voor een selecte groep van ernstige immuungecompromitteerde patiënten zal worden verzocht aan de Gezondheidsraad om te adviseren volwassen huishoudcontacten ook eerder in aanmerking te laten komen voor vaccinatie dan anderen in het leeftijdscohort beneden de 60 jaar. Dit betreft huishoudcontacten van:
Hematologische patiënten met ernstige immuunsuppressie; Transplantatiepatiënten in het eerste jaar na transplantatie; Patiënten met solide tumoren die celtherapie (CART) of autologe stamceltherapie ondergaan; Patiënten die B-cel depleterende therapie ondergaan of recent hebben ondergaan, inductiebehandelingen met hoge doses van specifieke immuunsuppressiva (b.v. cyclofosfamide), of na recente behandeling met ATG of alemtuzumab, vanwege de veronderstelde beperkte humorale vaccinatierespons. De termijn na laatste dosis die daarbij gehanteerd moet worden, wordt nog afgestemd.
Besluitvorming hierover zal volgen, net als de implementatie ervan, nadat de meest kwetsbare groep, de ouderen, zijn gevaccineerd.
In 2021 komen alle volwassenen jonger dan 60 jaar in aanmerking voor vaccinatie en daarmee zal mogelijk het infectierisico voor andere immuungecompromitteerde personen afnemen. Kinderen en jongeren (onder de 18 jaar) komen nog niet voor vaccinatie in aanmerking vanwege het ontbreken van registratie voor deze leeftijdsgroep, dus jongere huishoudcontacten kunnen nog niet gevaccineerd worden.
Bepaling van immuunmarkers en/of serologie Onderzoek naar de immunologische respons bij de verschillende vaccins kan plaatsvinden in onderzoeksverband via behandelend artsen. Vanuit het belang van mortaliteitsreductie en bestrijding van ernstige COVID-19 geldt het advies aan de patiënten met het hoogste risico op ernstige ziekte het naar verwachting meest effectieve vaccin toe te dienen, conform het advies van de GR. Er is nog geen gedefinieerde ‘correlate of protection’ bij COVID-19 en antistoftiters dalen standaard na infectie en na vaccinatie. Op basis van antistoftiters kan bescherming of juist gebrek aan immuniteit na een infectie of na vaccinatie vooralsnog niet worden bepaald. Groepsvaccinatie zoals nu voorgesteld wordt tijdens een uitbraak of pandemie, is wezenlijk anders dan individuele patiëntenzorg op maat. Gezien de ernst van de epidemie en het hoge risico op gecompliceerd beloop bij immuungecompromitteerde patiënten, wordt geadviseerd geen voorafgaande bepalingen van immuunmarkers/antistoffen te verrichten of af te wachten buiten onderzoeksverband en snel te vaccineren volgens de oproep. Ook na vaccinatie is bepaling van serologische respons aan de behandelend arts. Het kan een functie hebben in het kader van klinische zorg, of binnen onderzoeksverband, maar het mag een snelle implementatie van vaccinatie of toediening van een geïndiceerde tweede dosis niet vertragen. Dit is ook conform de standaard vaccinatiepraktijk. Een eerdere bewezen SARS-CoV-2-infectie is geen reden om niet te vaccineren. De kans op een volgende SARS-CoV-2-infectie bij beperkte immuniteit bij immuungecompromitteerde patiënten kan verhoogd zijn; Ook in aanwezigheid van antistoftiters voorafgaand aan een COVID-19-vaccinatie wordt vaccinatie niet ontraden omdat een ‘correlate of protection’ op basis van een drempelwaarde van antistoftiters vooralsnog ontbreekt. Vaccinatie kan de immuniteit een booster geven. Dit is ook conform de standaard vaccinatiepraktijk (bijv. advies tot jaarlijkse influenzavaccinatie ondanks doorgemaakte eerdere influenza-infectie met dezelfde virusstrain die in het vaccin zit). Bij veranderende inzichten op basis van onderzoeken naar bepalende (immunologische) factoren voor de vaccinatierespons, en ‘correlate of protection’ criteria (de cellulaire respons kan ook een rol spelen) zal dit worden aangepast. Specifieke adviezen Dermatologische patiënten Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Psoriasis en hidradenitis suppurativa
Biologicals: anti-TNF-alpha, anti-IL12/23, anti-IL17, anti-IL23
Ja
Ja
Voor of tijdens
Ref 1,2,3,4
Anti-PDE4
Ja
Ja
Voor of tijdens
Ref 1,2,3,4
Conventionele systemische behandelingen: methotrexaat, cyclosporine, fumaarzuur, acitretine
Ja
Ja
Voor of tijdens
Ref 1,2,3,4
Eczeem en urticaria
Biologicals: anti-IL4/13, anti-IgE
Ja
Ja
Voor of tijdens
Ref 5,6 Gezien atopische constitutie mogelijk verhoogd risico op allergische / anafylactische reacties: standaard observatieduur van minimaal 15 minuten. Bij een geschiedenis van anafylaxie: 30 minuten. Setting voor vaccinatie dient te zijn waarin anafylaxie behandeld kan worden. Mogelijk is dit ook van belang voor patiënten met mastocytose.
JAK-remmers
Ja
Ja
Voor of tijdens
Ref 5,6
Conventionele systemische behandelingen: cyclosporine, methotrexaat, azathioprine, mycofenolzuur
Ja
Ja
Voor of tijdens
Ref 5,6
Auto- immuunziekten (SLE, dermato- myositis, vasculitis, sclerodermie)
Prednison, cyclosporine, azathioprine, methotrexaat, mycofenolaat-mofetil, HIVIG, plaquenil, dapson
Ja
Ja
Voor of tijdens
Ref 6
Auto-immuun- blaarziekten
B-cel-depleterende therapie2
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Huid- maligniteiten
Cutane B-cel lymfomen
B-cel-depleterende therapie
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Melanomen
Immune checkpoint inhibitoren (anti CTLA4 en/of anti PD-1)
Ja
Ja
In overleg met oncoloog
Gevorderde basaalcel- carcinomen
Hedgehog inhibitoren
Ja
Ja
Voor, tijdens of na
Superficiële basaalcel- carcinomen en actinische keratosen
Imiquimod
Ja
Ja
Voor of na
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening. Tijdelijk uitstellen is bij behandel indicaties voor imiquimod niet van belang. Een ander beleid bij meer geïndividualiseerd beleid kan nog volgen.
Cutane lymfomen
Chemotherapie
Ja
Ja
Advies (hemato)oncoloog voor chemotherapie bij lymfomen volgen
Documenten waarop dit advies gebaseerd is:
National Psoriasis Foundation (NPF) task force: COVID-19 Task Force Guidance Statements. National Psoriasis Foundation. December 12, 2020. https://www.psoriasis.org/covid-19-task-force-guidance-statements. Statement British Association of Dermatologists (BADBIR): https://www.bad.org.uk/shared/get-file.ashx?itemtype=document&id=6962 Statement International Psoriasis Council (IPC): https://www.psoriasiscouncil.org/blog/IPC-Statement-on-SARS-CoV-2-Vaccines-and-Psoriasis.htm Statement Skin Inflammation and psoriasis international network (SPIN):advice follows IPC ACAAI Guidance on Risk of Allergic Reactions to the Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine. December 14, 2020. https://acaai.org/news/american-college-allergy-asthma-and-immunology-releases-guidance-risk-allergic-reactions-pfizer Information from the American College of Rheumatology Regarding Vaccination Against SARS-CoV-2. American College of Rheumatology. https://www.rheumatology.org/Portals/0/Files/ACR-Information-Vaccination-Against-SARS-CoV-2.pdf. Baker D et al. COVID-19 vaccine-readiness for anti-CD20-depleting therapy in autoimmune diseases Clinical and Experimental Immunology, 202: 149–161 Bijdragen: Inzake therapie Psoriasis en hidradenitis suppurativa: Prof. Dr. E.P. Prens; Prof. Dr. E.M.G.J. De Jong; Prof. Dr. P.I. Spuls; Dr. M. Seyger; Dr. E.M. Baerveldt. Inzake therapie eczeem en urticaria: Dr. M.S. de Bruin-Weller, Dr. M.L.A. Schuttelaar. Inzake therapie: HIVIG, Plaquenil en Dapson, rituximab: Dr. B. Horvath. Inzake therapie huidmaligniteiten: Dr. J.M. Muche, Dr. K. Mosterd, Dr. N.A. Kukutsch, Dr. M. Wakkee, Dr. M.B. Crijns, Drs. M. Tebbe.
Hematologische patiënten Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Hematologie
Chemotherapie inclusief tyrosine kinase remmers, IMiDs1
Ja
Ja
Zie algemene principes
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening. Ringvaccinatie van volwassen huisgenoten*
B-cel-depleterende therapie2
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening. Ringvaccinatie van volwassen huisgenoten*
Autologe en allogene stamcel-transplantatie
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: overweeg uitstel met 3 mnd na laatste kuur
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening. Ringvaccinatie van volwassen huisgenoten*
Graft versus host disease
Ja
Ja
Geen voorkeur
CAR T celtherapie
Ja
Ja
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening. Ringvaccinatie van volwassen huisgenoten*
1 Behalve B cel-depleterende therapie; 2 Rituximab, obinutumumab, ATG, alemtuzumab. * Op het moment van opstellen van deze Handleiding nog geen onderdeel van het vaccinatieprogramma.
Immuungecompromitteerde kinderen >16 jaar Vaccinatie zal alleen mogelijk zijn vanaf 18 jaar. Er zal mogelijk een uitzondering worden gemaakt voor specifieke patiëntengroepen van adolescenten >16 jaar. Daarover wordt nog bericht. Bij aanpassing van de minimum leeftijd voor vaccinatie, bij andere uitzonderingen of aanpassingen, zal dat in de Handleiding worden opgenomen in overleg met de kinderartsen.
Kankerpatiënten (solide tumoren) Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Solide tumoren
Alle
Ja
Ja
Onbekend, daarom geen specifiek advies
Het advies van de verschillende internationale oncologische organisaties is om patiënten met solide tumoren te laten vaccineren tegen COVID-19. Het is nog niet duidelijk of alle patiënten wel een goede immuunrespons kunnen ontwikkelen. Hier zal nog onderzoek naar gebeuren. Totdat meer bekend is, is men dus niet zeker van goede bescherming. Daarom zal het advies voor beschermde voorzorgsmaatregelen na vaccinatie nog steeds van toepassing zijn.
Hoge dosis chemotherapie met autologe en/of celtherapie: TIL / TCR / CAR
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: overweeg uitstel met 3 mnd na laatste kuur
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Chemotherapie
Ja
Ja
Onbekend, daarom geen advies
Immuun therapie
Ja
Ja
Geen specifiek tijdstip
Tyrosine kinase remmers
Ja
Ja
Geen specifiek tijdstip
Radiotherapie
Ja
Ja
Geen specifiek tijdstip
Longpatiënten Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Pulmonale oncologie
Systemische chemotherapie
Ja
Ja
n.v.t.
Advies NVMO/sectie oncologie: Wij stellen voor om aan kankerpatiënten met chemotherapie te adviseren zich tegen het coronavirus te laten vaccineren analoog aan het griepvaccin en dit niet uit te stellen tot na de chemotherapie (zoals bv bij de pneumokokken vaccinatie)
Tyrosine kinase remmers
Ja
Ja
Geen specifiek tijdstip
Immunotherapie
Ja
Ja
n.v.t.
CPI
Ja
Ja
ILD / systeemziekte
Steroïden maintenance
Ja
Ja
Voor en na
Geen restricties t.a.v. timing, bij voorkeur vóór start therapie
Methyl-prednisolone pulse
Ja
Ja
Indien mogelijk voor of >1 maand na behandeling
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
MTX / AZA / MMF / anti-TNF-alpha
Ja
Ja
Bij voorkeur geven voor start therapie
Indien onderhoudsbehandeling geen uitspraak optimale timing mogelijk
B-cel depleterende therapie (Anti-CD20; Rituximab)
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
JAK-STAT-inhibitor
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Infectieziekten
CF
Ja
Ja
n.v.t.
Non-CF bronchiëctasieën
Ja
Ja
n.v.t.
PID/CVID
Ja
Ja
n.v.t.
Overlap met NVVI
Long-/hart transplantatie
Na LOTx / HTx / HLTx
Ja
Ja
Bij voorkeur na eerste 3 maanden
Advies LOTTO (NTV) Ook voor kinderen 16-18 jaar*
Voor LOTx / HTx / HLTx
Ja
Ja
Bij voorkeur vóór transplantatie geven
Ook voor kinderen 16-18 jaar*
Na ACR/AMR behandeling met methyl-prednisolone pulse (MPS)
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: vóór of 1 maand na behandeling
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening,
Na ACR/AMR behandeling (ATG, rituximab)
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: bij voorkeur > 3 maanden
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening. Indien onderhoudsbehandeling geen uitspraak optimale timing mogelijk.
Na ACR/AMR behandeling (alemtuzumab)
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: bij voorkeur > 3 maanden
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening. Indien onderhoudsbehandeling geen uitspraak optimale timing mogelijk.
Neurologische patiënten Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Multiple sclerosis
B-cel-depleterende therapie (Anti-CD20; Rituximab, ocrelizumab)
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis rituximab. Indien mogelijk > 2 wkn na laatste dosis ocrelizumab
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening.
Injectables (interferon-beta, glatirameer)
Ja
Ja
n.v.t.
Sfingosine-1-fosfaat receptor modulatoren (Fingolimod, Siponimod, Ozanimod)
Ja
Ja
Niet onderbreken voor vaccinatie i.v.m. risico rebound
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Immuun- reconstitutie- therapie (B- en T-celdepletie) (alemtuzumab, cladribine, aHSCT)
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Dimethylfumaraat
Ja
Ja
n.v.t.
Teriflunomide
Ja
Ja
n.v.t.
Nierpatiënten Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Nier- transplantatie- patiënten
Pre-transplantatie
Ja
Ja
Bij voorkeur pre-transplantatie
Bij voorkeur eerste vaccinatie 2 weken vóór transplantatie
Standaard immuun- suppressie inclusief CNI, proliferatie- remmer en corticosteroïden
Ja
Ja
Bij voorkeur vanaf 6 weken na niertransplantatie
Conform Influenza
Rejectie- behandeling met methylprednisolon
Ja
Ja
Vanaf 2 weken na behandeling
Inductie- of rejectie- behandeling ATG dan wel alemtuzumab
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: bij voorkeur > 3 maanden na behandeling met alemtuzumab of ATG
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening.
B-cel-depleterende therapie (o.a. rituximab)
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Auto-immuun- systeemziekte (zoals SLE en ANCA vasculitis) met renale betrokkenheid
Inductie- behandeling met cyclofosfamide
Ja
Ja
Bij ANA-positieve auto-immuunziekte monitoring op ziekteactiviteit na vaccinatie
Inductie- of onderhouds- behandeling met MMF, azathioprine en/of prednison
Ja
Ja
Bij ANA-positieve auto-immuunziekte monitoring op ziekteactiviteit na vaccinatie
Behandeling met anti-CD20 zoals rituximab
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening.
Behandeling met andere biologicals
Ja
Ja
Glomerulaire ziektes
Inductie- behandeling met cyclofosfamide
Ja
Ja
Inductie- of onderhouds- behandeling met MMF, azathioprine en/of prednison
Ja
Ja
Nog onvoldoende bekend over kans op relapse van de meeste zeldzame nierziektes
Onderhouds- behandeling met plasmaferese
Ja
Ja
Bij voorkeur zo kort mogelijk na plasmaferese
aHUS
Inductie- behandeling met plasmaferese
Ja
In overleg met behandelend nefroloog
Bij voorkeur na afronding van inductiebehandeling
Onderhouds- behandeling met plasmaferese
Ja
In overleg met behandelend nefroloog
Bij voorkeur zo kort mogelijk na plasmaferese
Behandeling met eculizumab
Ja
In overleg met behandelend nefroloog
In overleg met behandelend nefroloog
Gezien onzekerheid over invloed vaccin op activiteit aHUS alleen onder strikte controle
Patiënten met maag-darm-lever aandoeningen Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Idiopathische chronische inflammatoire darmontsteking (IBD)
Expectatief (niet medicamenteus)
Ja
Ja
n.v.t.
Corticosteroïden
Ja
Ja
n.v.t.
Bij onderhoudstherapie vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie tijdens toediening
Mesalazine-derivaten
Ja
Ja
n.v.t.
Thiopurine-derivaten
Ja
Ja
n.v.t.
Methotrexaat
Ja
Ja
n.v.t.
Biologicals (anti-inflammatoir met blokkering van pro-inflammatoire signalering, zoals anti-TNF-alpha)
Ja
Ja
n.v.t.
Biologicals (anti-inflammatoir met blokkering cell trafficking, zoals a4b7-blokkade)
Ja
Ja
n.v.t.
Small molecules (JAK remmers: tofacitinib)
Ja
Ja
n.v.t.
Overig
Ja
In overleg met behandelend arts
Bij voorkeur vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie tijdens toediening
Transplantatie- patiënten (lever / darm)
Remming afstotingsreactie
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: vanaf 6 weken na transplantatie
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Chronische hepatitiden
Antivirale therapie
Ja
Ja
n.v.t.
Levercirrose
Supportief en antiportaal-hypertensief
Ja
Ja
n.v.t.
Ondervoeding
Voeding (oraal / enteraal / parenteraal)
Ja
Ja
Bij voorkeur na effectieve voedingstherapie (cf. priming voor operatieve ingreep)
Gastro- intestinale tumoren
Variërend
Ja
Ja
n.v.t.
Patiënten met primaire of secundaire immuundeficiëntie Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Primaire antistof- deficiënties (circa 60-70% van de primaire immuun- deficiënties betreft antistof- deficiënties
Immuunglobuline- suppletietherapie
Ja
Ja
n.v.t.
Er is geen minimum interval nodig tussen toediening van bloedproducten (o.a. IVIG) en toediening van COVID19-vaccins
Primaire immuun- deficiënties
Diverse, van immuunglobuline- suppletietherapie tot immuun- suppressieve / immuun- modulerende medicatie
Ja
Ja
n.v.t.
Secundaire antistof- deficiënties
Immuunglobuline- suppletietherapie
Ja
Ja
n.v.t.
Personen met hiv Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Personen met hiv
onbehandeld
Ja
Ja
n.v.t.
Spoedige vaccinatie is belangrijker dan te wachten op immuunreconstitutie met cART
Behandeld CD4<200
Ja
Ja
n.v.t.
Spoedige vaccinatie is belangrijker dan te wachten op immuunreconstitutie met cART
Behandeld CD4>200
Ja
Ja
n.v.t.
Reumatologische patiënten Aandoening / groep aandoeningen
Type behandeling
Kan deze patiënten- groep met mRNA vaccin gevaccineerd worden?
Kan tijdens de behandeling gevaccineerd worden?
Optimale timing (voor of na behandeling of medicatie)
Opmerkingen
Alle inflammatoire reumatische ziekten
Methotrexaat /conventional synthetic Disease-Modifying-AntiRheumatic-Drugs
Ja
Ja
Alle inflammatoire reumatische ziekten
Biologicals / targeted synthetic Disease-Modifying-AntiRheumatic-Drugs
Ja
Ja
Alle inflammatoire reumatische ziekten
B-cel-depleterende therapie (Anti-CD20; Rituximab)
Ja
Ja
Als vaccinatie ingehaald kan worden: indien mogelijk >3 mnd na laatste dosis
Vaccinatie niet uitstellen indien oproep tot vaccinatie binnen dit interval van toediening
Vasculitis / connective tissue disease
Cyclofosfamide / mycofenolaat mofetil
Ja
Ja
n.v.t.
Versiebeheer
Turkish man killed under severe torture in Dutch police station A 22-year-old Turk was found dead in a detention cell at a Dutch police station last Sunday. His family and friends say his death was caused by police brutality, while Dutch officials claim the young man died of a heart attack. ?hsan Gürz, the 22-year-old victim of alleged police brutality, was detained by Dutch police on July 2, Saturday after he got into a fight with an owner of a bistro in the Dutch city of Beverwijk.
Gürz and the bistro owner, according to witness accounts, got into an argument when Gürz, who was waiting for his order of French fries, insisted on using the bathroom on the top floor of the two-story bistro, which the managers didn't want over a reason that is not yet clear. The argument began to get heated after Gürz reportedly kicked a chair out of anger. The bistro owner called the police, who detained the young man using physical force after he attempted to resist, according to witnesses. Gürz was found dead 12 hours after he was taken to custody in his cell at the police station he'd been taken to. It wasn't clear whether an autopsy had been carried out before Gürz's funeral. A Dutch police official from the Kennemerland police station in Beverwijk told Today's Zaman over the phone that he wasn't authorized to speak about the matter, noting that the case had been referred to the Ministry of Interior Office. Another officer from the Dutch Police Department said the case had been referred to the Ministry of Justice. Dutch officials declined to comment further. The incident was covered only by a single local newspaper -- the Noordhollands Dagblad. The newspaper claimed that police had to use force when detaining Gürz because he resisted. They also claimed Gürz was under the influence of illegal drugs when the incident happened. Dutch television station RTV Noord-Holland also put up a brief story on the young mans death on its website. Diederik de Bruijn, an unauthorized spokesperson for Amnesty International (AI) Holland, said he hadnt heard of the details of case until Todays Zaman made an inquiry. Bruijn said although they had received a report of a death that occurred in detention, he couldnt be sure if it was the same case. He said AI Holland did not take up cases until official investigations into them are completed. Hilal Doruk, a member of the city council of Heemskerk, where Gürzs family lives, told Todays Zaman that she was troubled that the Dutch press hadnt covered the incident. She said she had heard of the incident because Heemskerk has a sizable Turkish community. I cant help but ask myself whether the reaction would have been the same had this been a Dutch man who had died in detention. Gürz has not been the first Turk to die under suspicious circumstances at a European police station. A 23-year-old Turkish man was beaten to death by prison guards in Denmark earlier this year. Another Turkish man was reported dead in February 2008, after he was taken into custody by German police in Dortmund. There have also been reports of other foreigners dying in various Western European countries, but there havent been reports from international rights groups such as the AI and the Human Rights Watch (HRW). In response to a question posed by Todays Zaman on whether such incidents of maltreatment and torture in Western Europe are being underreported by rights groups, Murat Çekiç, a representative of AI Turkey, said he didnt agree. He said AI was extremely concerned about the rise in the number of similar incidents against foreigners and immigrants in Europe. The AI is preparing to release a special and comprehensive report regarding this issue this autumn. He said the report will also mark the beginning of an AI campaign targeting European governments. Amnesty International intensively reports on violations of human rights in Western countries. Although we might not be able to include every case, we follow these cases and raise this issue on various international platforms such as the UN and in our contacts with different governments. Öztürk Türkdo?an, head of the Turkey-based Human Rights Association (?HD), agreed that there seemed to be a tendency of increasing police violence toward migrants from Eastern countries in Europe, particularly those of Muslim origin. The number of immigrants to these countries has also been rising, due to social unrest in the East. Right wing parties, as we have seen in Holland, are gaining strength in Europe. Türkdo?an said he believed that the death of Gürz and similar incidents with other foreigners in various European countries were isolated incidents, but he warned that if European authorities continued to cover up or failed to thoroughly investigate such cases, they could turn into a form of systematic abuse. There are xenophobic officers in every police force in these countries that have [anti-immigrant] security policies. So they might use their position for that, but these cases remain isolated. We cant yet say they have reached a systematic level, but they run the risk of getting there. There is such a tendency and it needs to be stopped. He said European governments had to be warned about the possible consequences of covering up such incidents. They should develop social programs to handle such cases in Europe. They should identify security force members with [xenophobic] tendencies early on. Gürzs death Gürzs mother, Ayten Gürz, and father, Cengiz Gürz, accuse the Dutch police over their sons death. Cengiz Gürz, who emphasized that his son was subject to police violence even when he was being detained in front of witnesses, said: They detained him alive and they gave us back his dead body. There are bruises and sores all over his body. There are cracks on his skull and ribs. Security cameras on the street recorded the police beating him. The security camera of the bistro where he was detained has them all. It is clear as day that the police used violence there. Cengiz Gürz has filed a criminal complaint against the police officers involved in Gürzs detention. About 500 people attended a memorial ceremony for Gürz held at the Beverwijk Alevi Bekta?i Culture Association. The crowed marched to the Beverwijk Police Station after the ceremony, and protested with applause. Police didnt intervene in the peaceful protest. Beverwijk Mayor Han Van Leeuwen, who spoke to the bereaved parents after the peaceful protest, promised that he will do anything in his power to shed light on the young mans death. Turks killed in European prisons Gürz has not been the first Turk to die under suspicious circumstances at a European police station. Yet, no satisfactory results have come out of investigations into suspected police officers connected with other incidents where Turkish or other immigrants have died after being detained or arrested by police. Ekrem ?ahin, a 23-year-old Turkish inmate, who was serving a two-year sentence in Denmarks Kolding Prison, died earlier this year after he was severely beaten by prison guards and went into a coma. ?ahin, who was sentenced to two years on charges of robbery, was beaten by nearly 10 prison guards after he refused to be transferred to another prison in January 2011. His heart stopped after the incident and he was taken to the Odense University Hospital, where he died, despite doctors being able to resuscitate him briefly. The Danish police, called the event resulting in ?ahins coma, an ordinary, everyday event. In February 2008, a Turkish man, who was reportedly subjected to physical abuse at the hands of German police in Hagen, near Dortmund, died from injuries he received whilst he was in police custody. His name was Adem Özdamar. His family claim he had suffered strong blows to the head, but after under going emergency surgery doctors were unable to save him.
Turken woest over dood ?hsan Gürz in Nederlandse politiecel De 22-jarige Turkse ?hsan Gürz werd afgelopen zondag dood aangetroffen in een politiecel in IJmuiden. Zijn familie en vrienden zeggen dat zijn dood werd veroorzaakt door politiegeweld, terwijl de politie en justitie beweren dat de jonge man stierf aan een hartaanval.
?hsan Gürz werd opgepakt op zaterdag 2 juli na een gevecht met de eigenaar van een bistro aan de Belgiëlaan in de Beverwijk. ?hsan Gürz en de bistro eigenaar kregen ruzie over het gebruik van het toilet in de eetgelegenheid. De politie werd erbij gehaald en ?hsan Gürz werd vastgezet wegens openlijke geweldpleging, gevolgd door verzet bij arrestatie. Amper 12 uur later was ?hsan Gürz dood. De Turkse media zijn vol op dit nieuws ingehaakt. Bij de politie zelf krijgt men geen antwoord en wordt men doorverwezen naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Aldaar kan men geen informatie geven of er autopsie is uitgevoerd op het lichaam van ?hsan Gürz en hoe men een hartfalen als doodsoorzaak heeft vastgesteld. Diederik de Bruijn van Amnesty International, heeft inmiddels toegezegd een onderzoek in te stellen naar de dood van ?hsan Gürz. Reactie perswoordvoering van Politie Kennemerland aan Camilleri: Wij als politie kunnen niet op deze zaak ingaan, omdat de rijksrecherche momenteel een onafhankelijk onderzoek uitvoert. Dat gebeurt altijd als een arrestant tijdens hechtenis komt te overlijden. De laatste dagen gaan steeds meer Turkse media met dit verhaal aan de haal, met ongenuanceerde koppen. Dat is de Nederlandse media ook opgevallen. Maar in deze situatie kunnen wij er niets over zeggen. Politie Kennemerland liet eerder deze week in een persverklaring weten dat de man in de cel uitermate onrustig bleef. Hij zou twee maal zijn bezocht door een arts. Bij het laatste bezoek constateerde de arts dat de man geen hartslag had. De man is gereanimeerd en naar een ziekenhuis vervoerd. In het ziekenhuis is de man uiteindelijk overleden. Hilal Doruk, een lid van de gemeenteraad van Heemskerk, waar Gürzs familie net als vele andere Turkse families woont, liet de Turkse pers weten dat er maar weinig aandacht voor de ?hsan Gürz-zaak is geweest in de Nederlandse media: Ik kan het niet helpen, maar ik betwijfel strek of de reactie dezelfde zou zijn geweest was dit een Nederlandse man die was gestorven in een politiecel. ?hsan Gürz is niet de eerste Turk onder verdachte omstandigheden sterft op een Europees politiebureau. Eerder dit jaar werd de 23-jarige Turkse Ekrem Sahin doodgeslagen door bewakers van een gevangenis in Denemarken. Een andere Turkse man, Adem Özdamar, werd na zijn arrestatie onder verdachte omstandigheden dood gevonden in een Duitse cel in Dortmund. Murat Çekiç, van de Amnesty International in Turkije is net als zijn Nederlandse collega Diederik de Bruijn bezorgd. Samen met Öztürk Türkdo?an, hoofd van de in Turkije gevestigde Human Rights Association (IHD), zijn ze een rapport samen aan het stellen die de tendens van toenemende geweld door de politie in de richting van migranten uit Oost-Europese landen, met name die van islamitische oorsprong, beschrijft: Het aantal immigranten in deze landen is gestegen, mede als gevolg van sociale onrust in het oosten. Rechtse partijen, zoals we deze zien in Nederland onder leiding van Geert Wilders (PVV), winnen kracht in Europa. Türkdo?an denkt dat de dood van ?hsan Gürz en soortgelijke gevallen in de diverse Europese landen geïsoleerde incidenten zijn. Hij waarschuwt daarbij wel dat als de Europese autoriteiten hierbij geen volledige openheid van zaken geeft of telkens een grondig onderzoek nalaat, deze zou kunnen uitmonden in een vorm van systematische misbruik: Er zijn xenofobe functionarissen binnen elke politieorganisatie in deze landen met een anti-immigranten beleid. We kunnen nog niet zeggen dat er een systematische niveau is bereikt, maar zij lopen wel het risico daarop. Wij constateren een tendens en deze moet worden gestopt. De moeder en vader van ?hsan Gürz, Ayten Gürz en Cengiz Gürz, beschuldigen de Nederlandse politie van de dood van hun zoon: Ze pakte hem levend en ze gaven hem ons morsdood terug. Er zijn blauwe plekken en zweren over zijn hele lichaam. Er zijn scheuren in zijn schedel en botten. Op beveiligingscamera van de bistro is te zien dat politie hem mishandelt. De ouders van ?hsan Gürz zouden inmiddels aangifte tegen betreffende politiefunctionarissen hebben gedaan. De burgemeester van Beverwijk, Han van Leeuwen, beloofde na de herdenkingsceremonie voor ?hsan Gürz, waar zon 500 mensen aan deelnamen, dat hij er alles aan zou doen alle feiten rond de dood van ?hsan Gürz te doen onderzoeken. De oom van ?hsan Gürz: Het is niet zo gegaan als je op Teletekst leest, dat is een verhaaltje van de politie. Hij zal wel met de politie hebben gevochten, hij was een bekende van de politie. Ja ze kenden hem goed, heel goed! Hij was een popiejopie, een beetje wild, maar geen rare jongen. Met drank op deed hij patserig, ja. Ik wil hem niet schoon praten, maar zoals hij in de auto is gegooid en in zn kruis is getrapt en tegen het hoofd geschopt door politiemensen met hun knieën. Ik heb het op camerabeelden zelf gezien. En ik heb ook zijn lichaam met eigen ogen gezien: zn organen, je weet wel in zn kruis, zijn zwarter dan mijn haar! Kapot getrapt. Een schoenafdruk staat op zijn borstkas en zijn neus is gebroken. Dat ze iemand die ze kennen op zon manier de dood injagen. Hij is gewoon vermoord, zo duidelijk!
Hart van dode Turkse arrestant is zoek BEVERWIJK - Het hart van de na zijn arrestatie overleden Beverwijker Ishan Gürz is verdwenen. Dat staat in het autopsierapport uit Turkije. Het Turkse rapport is strijdig met de Nederlandse rapportage die melding maakte van drugsgebruik.
In Turkije zijn daarvan geen sporen gevonden. Wat wel de doodsoorzaak van de 22 jarige man is, kunnen de Turkse onderzoekers niet zeggen. Volgens het rapport ontbreekt het hart en dat maakt een betrouwbaar onderzoek onmogelijk. Ishan overleed enige uren na zijn arrestatie in een lokale snackbar. Hij was daar uit zijn dak gegaan. Er zijn klappen gevallen. Volgens justitie is hij overleden aan een verborgen hartkwaal die zich mogelijk door cocaïnegebruik heeft geopenbaard. De familie houdt het op politiegeweld, of het het onthouden van de juiste medische zorg. Dat moet in de doofpot, aldus de vader.
Op 21 december 2011 stond er een groot artikel over deze petitie in De Telegraaf (Amsterdamse editie, pagina 11) over de problematiek van de fietsers in de Spuistraat die niet weten dat ze tegen het verkeer in fietsen. Met toestemming van De Telegraaf bij deze het integrale artikel, afkomstig van Telegraaf.nl .
Organs missing from victim of Dutch police, family claims The family of a 22-year-old Turk who was found dead in a detention cell at a Dutch police station in July has claimed that the young mans internal organs were missing at the time of a post-burial autopsy and had been replaced with napkins. ?hsan Gürz, the 22-year-old victim of alleged police brutality, was detained by Dutch police on July 2 after getting into a fight with the owner of a bistro in the city of Beverwijk. Cengiz Gürz, the young mans father, visited the Turkish province of Erzincan on Thursday where he met with Justice Minister Sadullah Ergin and Transportation Minister Binali Y?ld?r?m, who were visiting the city of Erzincan to attend a ceremony for the laying of a courthouse foundation. Gürzs father had lunch with the two ministers on Friday and told them that according to the official autopsy report issued by the Turkish Forensic Council of Medicine, Gürzs organs were missing and that napkins had been stuffed inside the young mans body.
Cengiz Gürz did not specify which organs were missing, but indicated that his insides were missing, including the brain. He said that after an initial burial ceremony in Erzincan, the body was exhumed for an autopsy at the branch of the Council of Forensic Medicine in Trabzon. The autopsy report noted that the doctors were unable to discern anything about the cause of Gürzs death because his internal organs were not inside his body. Speaking to Todays Zaman, Cengiz Gürz said an initial autopsy had been carried out in Holland before the family was permitted to see the body. Officials said the young man had died of cardiac arrest, which they said appeared to have been triggered by drug use. However, they failed to present any of these claims in writing. Cengiz Gürz said he called the Dutch prosecutor hearing the case, who was present during the autopsy in Holland, after the Turkish autopsy results were released. However, the prosecutor was as evasive as other Dutch officials have been regarding the case. Cengiz Gürz said his lawyers suspect an obvious attempt to cover up the case, adding they also have so far been unable to obtain any official documents on the young mans death. Justice Minister Ergin indicated that the Ministry of Justice is working together with the Ministry of Foreign Affairs to investigate young Gürzs death. Todays Zaman has tried to contact Dutch officials since the news of Gürzs death first hit the Turkish media in late July. However, police officers and officials from the Dutch Ministry of Justice have refused to comment, saying they are not authorized to issue a statement.
Dode arrestant drugsvrij en mist hart In het lichaam van de Turkse Beverwijker Ihsan Gürz, die in juli overleed in een Nederlandse politiecel, zijn bij een tweede autopsie geen drugs aangetroffen. Dit terwijl Gürz volgens de hoofdofficier van justitie in Haarlem een forse hoeveelheid cocaïne zou hebben gebruikt op de avond dat hij stierf. Opmerkelijk is ook dat het hart van Gürz zoek is.
De tweede autopsie is gedaan in opdracht van het Openbaar Ministerie in de Turkse stad Trabzon, nadat het lichaam van Gürz was overgebracht naar Turkije, waar hij is begraven. PolitiegeweldDe 22-jarige man overleed in juli nadat hij hardhandig door enkele agenten was aangehouden omdat hij doordraaide in een snackbar. De vader van Ihsan stelt dat zijn zoon is omgekomen door het politiegeweld en doordat hem de nodige zorg is onthouden in de arrestantencel. Uit sectie die door het Nederlands Forensisch Instituut is verricht, kwam naar voren dat hartfalen Gürz fataal is geworden. Zijn hart was zwaarder dan normaal en hij had een hartafwijking. Volgens het NFI kan het hartfalen veroorzaakt zijn door het feit dat de man onder invloed was van cocaïne, maakte de Haarlemse hoofdofficier Steensma eind juli in een tussenrapportage bekend. De Turkse forensisch onderzoekers hebben een drugstest en een systematische toxicologische studie gedaan, blijkt uit stukken waar deze krant inzage in heeft gekregen. Maar in beide tests werden er geen sporen van het gebruik van drugs of medicijnen aangetroffen. Volgens het NFI kan dit zijn omdat Gürz al twaalf dagen dood was. Dan kunnen sporen verdwijnen. Maar volgens forensisch patholoog Frank van der Groot zijn drugs ook dan nog te vinden, mits de juiste methodes worden gebruikt. Turkije is een ontwikkeld land, het lijkt mij sterk dat die niet voorhanden zijn. Sp!ts heeft nog geen reactie ontvangen van de betrokken Turkse patholoog. Volgens Van der Groot en het NFI is er nog lichaamsmateriaal aanwezig waarmee een contra-expertise kan worden gedaan. Geen hartDe pathologen in Turkije hebben geen officiële doodsoorzaak vast kunnen stellen, vooral omdat het hart niet meer in het lichaam zat. Volgens een woordvoerder van het Openbaar Ministerie is dat hart wel teruggeplaatst in het lichaam. Alles zat erin. Er zit natuurlijk een gat in de periode nadat het lichaam is vrijgegeven en de sectie in Turkije. Maar voor wat er in die periode is gebeurd, zijn wij natuurlijk niet verantwoordelijk. Opmerkelijk is dat vader Cengiz Gürz vorige week een totaal ander verhaal hoorde. Mij is verteld dat het hart nog bij het NFI ligt. Zoiets is niet ongebruikelijk. Bij uitzonderlijk hartfalen wordt het orgaan bewaard voor specialistisch onderzoek. Maar volgens een bron dichtbij het onderzoek was het in dit geval juist niet nodig om het hart te bewaren. Cengiz Gürz ziet in deze gang van zaken een doofpot-in-de-maak. Eind juli werd verteld dat de rest van het onderzoek nog drie tot vijf weken zou duren. Nu duurt het ineens nog vijf maanden. Dat klopt toch niet? Hij heeft advocaat Bram Moszkowicz ingeschakeld om de onderste steen boven te krijgen. Het OM kan nog niet zeggen wanneer het onderzoek is afgerond.
"Agenten knepen keel Ihsan dicht Niet de politie maar de ambulance moest naar de snackbar komen waar de later in een politiecel overleden Ihsan Gürz op 2 juli werd opgepakt. Dat zegt Beverwijkse snackbarhouder die alarmnummer 112 belde toen de 22-jarige onwel werd in zijn zaak.
Agenten arriveerden eerder bij Ihsan, die daarop doordraaide. De jongen werd hardhandig overmeesterd, waarbij volgens twee nieuwe getuigen ook zijn keel zou zijn dichtgeknepen. Daarna kwam Gürz in een politiecel om het leven. Zijn familie denkt dat politiegeweld de oorzaak is. Enkele honderden voornamelijk Turkse Nederlanders bezochten gisteren een herdenkingsbijeenkomst in Beverwijk. Daar werd in toespraken door een directe link gelegd tussen toenemend racisme in ons land en de dood van Gürz. Het Openbaar Ministerie zei vorige week dat er geen aanleiding is om te veronderstellen dat politiegeweld de dood inluidde.
22 ya??ndaki çocuklar?n? Hollanda polisinin öldürdü?ünü iddia eden Gürz aile fertleri, Trabzon'dan gelen ikinci ek otopsi raporu sonras?nda ?ok oldu. Çocuklar?n?n iç organlar?, kalbi ve beyninin tamamen al?n?p yerlerinin ka??t parçalar? ve bezlerde doldurulmu? oldu?unu rapor sonras? ö?renen anne Ayten (46) ve baba cengiz Gürz, Hollanda adaletine isyan etti. 'Bunlar çocu?umuzu domuz ba??yla öldürdüler.
Delilleri karartmak için de tüm organlar?n? al?p yerlerini ka??t ve bez parçalar?yla doldurmu?lar' diyen ac?l? baba Gürz, 'Hollanda adaletine güvenmiyoruz, bunlar delilleri karartmak istiyor. Onlar?n ilk aç?klad??? otopsi raporunda, çocu?umuzu uyu?turucu kullanmakla suçlad?lar. Ama Trabzon Adli T?p Kurumu'ndan gelen ek raporda çocu?umuzun cesedinde yap?lan kimyasal incelemede uyutucu-uyu?turucu ve toksik bir maddeye rastlanmad??? belirtiliyor. ?imdi soruyorum hangi rapor do?ru" diyerek çocuklar?n?n Hollanda polisi taraf?ndan 'domuz ba??' yöntemiyle öldürüldü?ünü iddia etti. Hollanda adaletine güvenmedikleri için ek otopsi istekleri nedeniyle çocuklar? ?hsan Gürz'ün cesedinin mezardan ç?kart?l?p Trabzon Adli T?p Kurumu'na gönderildi?ini söyleyen baba Cengiz ve anne Ayten Gürz, 'Orada yap?lan otopsi 15 Temmuz günü tamamland? ve rapor bize yeni gönderildi. Raporu okuyunca ?ok olduk. Otopsiyi yapan doktorlar ölüm nedenini belirleyemedi. Çünkü çocu?umuzun tüm iç organlar?, kalbi ve beyni yerinde yoktu. O organlar?n yerleri bez ve ka??t parçalar?yla doldurulmu?. Böyle bir rezillik olabilir mi' Hollanda'da yap?lan ilk aç?klamalar da çocu?umuzun a??r? dozda uyu?turucu kulland??? söylendi. Ama Trabzon'dan gelen rapor öyle demiyor. Cesette yap?lan incelemede uyutucu-uyu?turucu ve toksik bir maddeye rastlanmad?. ?imdi ac?m?z ikiye katland?. Art?k biz, biz de?iliz. Eskiden millete ak?l veren insanlarken ?imdi ak?l alan ki?iler durumuna dü?tük? diyerek göz ya?lar?n?n dinmedi?ini söylediler. Kendilerinin ba??na gelen bu olay?n, di?er Türklerinde ba??na gelebilece?i uyar?s?n? yapan aile fertleri 'Bizim ac?m?z çok büyük. Bizim can?m?z yand? ba?ka canlar yanmas?n. Biz yabanc? oldu?umuz için bize böyle yap?yorlar. Ne olur Türk toplumu birlik olsun' diyerek Türk hükümetinin olay?n takipçisi olmas?ndan dolay? ba?bakan Recep Tayyip Erdo?an'a te?ekkür ettiler. Gürz ailesi, çocuklar?n?n Hollanda polisinin ?iddetine kurban gitti?ini ortaya ç?karmak ve suçlular?n cezaland?r?lmas? için ülkenin en önde gelen avukatlar?ndan Moszkowicz'i tuttu. 2 Temmuz günü Hollanda'da göz alt?na al?nan Türk genci ?hsan Gürz (22), 3 Temmuz günü sabah?n çok erken saatlerinde Beverwijk polis merkezinde göz alt?da tutuldu?u hücresinde hayat?n? kaybetmi?ti.