Om de problematiek nog beter in beeld te krijgen zullen medewerkers van mijn ministerie voor de zomer met de leden van Dutch Committee Against JW’s Shunning: Now is the time in gesprek gaan.

Eerste verkenning
Bij wijze van eerste verkenning is onderzoek en navraag gedaan hoe breed de geschetste problematiek speelt. Navraag bij een aantal Zorg- en Veiligheidshuizen leert dat er enkele casussen bekend zijn, waarbij mensen uit gesloten gemeenschappen te maken krijgen met de gevolgen van uitsluiting. In 2013 heeft Bureau Beke in opdracht van het WODC onderzoek gedaan naar nieuwe (naoorlogse) religieuze bewegingen. Hoewel de Gemeenschap van de Jehova’s Getuigen niet tot de nieuwe religieuze bewegingen kan worden gereke nd, geeft het onderzoek (in algemene zin) wel zicht op de behoeften van personen die uit een gesloten gemeenschap zijn getreden of gestoten. Zo bleek dat een aantal ex- leden van nieuwe religieuze bewegingen behoefte had aan specialistische hulpverlening. In de beleidsreactie op het rapport werd geconcludeerd dat het Nederlands instrumentarium van strafrecht en zorg voldoende mogelijkheden biedt om ten opzichte van de onderzochte misstanden binnen nieuwe religieuze bewegingen, passend op te treden en ondersteuning te bieden aan slachtoffers.4

Juridische context
Hoewel het uitsluiten van ex-leden door een gesloten gemeenschap als zeer kwetsend en beschadigend kan worden ervaren door slachtoffers, is het fenomeen als zodanig in Nederland niet strafbaar gesteld. Bepaalde schadelijke praktijken die samenhangen met het uitsluiten van ex-leden van gesloten gemeenschappen, zouden, conform voornoemde beleidsreactie, nu al via het civiele recht of via het strafrecht kunnen worden aangepakt. Psychisch geweld kan bijvoorbeeld vallen binnen de reikwijdte van mishandeling in de zin van het opzettelijk benadelen van de gezondheid (artikel 300 Sr), dwang (artikel 284 Sr) of bedreiging (artikel 285 Sr). Onder omstandigheden kunnen ook de delicten smaad (artikel 261), laster (artikel 262 Sr), aanzetten tot haat of discriminatie (artikel 137d Sr) en opruiing (artikel 131 Sr) in beeld komen. In gevallen waarin het Openbaar Ministerie (OM) op basis van een aangifte strafvervolging instelt omdat het van oordeel is dat die vervolging haalbaar en wenselijk is, is het aan de rechter om te beoordelen of de specifieke gedragingen waarvoor wordt vervolgd onder het bereik van het tenlastegelegde delict vallen.

Vervolgstap: onderzoek WODC
Reeds eerder is onderzoek gedaan naar het juridisch instrumentarium waarmee misstanden in gesloten gemeenschappen kunnen worden aangepakt. Om nog meer inzicht te krijgen in de behoeften van slachtoffers en het huidige hulpaanbod, zal ik op korte termijn aan het WODC vragen om onderzoek te doen naar de gevolgen van uitsluiting voor ex-leden van gesloten (religieuze) gemeenschappen. Hierbij zal ook een internationaal rechtsvergelijkend onderzoek naar maatregelen tegen uitsluitingsbeleid in andere landen worden gedaan en worden gekeken naar de betekenis van de vrijheid van godsdienst en van vereniging met betrekking tot dit vraagstuk. Ook moet het onderzoek inzicht geven in de omvang van de problematiek van uitsluiting, waarbij met name moet worden bekeken welke gesloten gemeenschappen in Nederland uitsluiting hebben geformaliseerd via interne regelgeving. Ik verwacht dat het onderzoek in 2023 gereed is. Ik zal uw Kamer berichten over het vervolg.